Зӯҳд яке аз мафҳумҳое аст, ки маънояш дар байни мо ба таври комил дигаргун шудааст. Калимаи зӯҳд дар луғат ба маънои бемайлӣ ва берағбатӣ мебошад. Аммо маънои истилоҳӣ ва ахлоқии калимаи зӯҳд, ки уламо ба кор мебаранд (зоҳид) яъне инсон нисбат ба дунё ишқу муҳаббат надошта бошад, дар Қуръон наомадааст. Вале дар каломи Паёмбар(с) ва пешвоёни уммат бисёр зикр шудааст. Аммо зоҳид, ба тавре ки дар ахбор ва суннат гуфта шудааст, ғайр аз он зоҳиде аст, ки имрӯза мо дар ҷомеа мешиносем.
Дуруст аст, ки шахси зоҳид ба кам доштан қаноат мекунад, аммо ҳар шахси қаноаткунандае зоҳид намебошад. Ислом тарафдори ду навъ қудрат мебошад: қудрати иқтисодӣ ва қудрати рӯҳӣ. Зӯҳду зоҳидӣ ҳам яке аз қисмҳои ҳамин қудрати рӯҳӣ мебошад ва маънои он ворастагӣ аз дунё аст. Молу сарват, мақому мансаб агар аз роҳе, ки шариат розӣ аст, ба даст оварда шавад ва дар роҳи як ҳадафи муқаддас ба кор равад бо зӯҳду зоҳидӣ ҳеҷ зиддият ва мухолифате надорад, балки мавриди супориши Ислом ҳам мебошад. Барои исботи ин иддао ки аз маънои зӯҳд шуд, саргузашти имом Содиқ(а)-ро зикр мекунем.
Имом Содиқ(а) ба зоҳидҳои нодони замони худаш, ки ба тарзи либоспушии зоҳирӣ ва ороста будани ӯ эътироз ва мухолифат доштанд, фармуд: «Агар матлаб он тавре ҳаст, ки шумо мегӯед пас чаро Юсуфи Сиддиқ(а), вақте ки аз зиндон озод мешавад бузургтарин мақомҳо (вазорати иқтисодӣ)-ро мехоҳад ва мегӯяд:
اِجعَلنِی عَلی خَزَائِنِ الأرضِ إِنِّی حَفِیظٌَ عَلِیمٌ
«Дар ин сурат маро ба хазонадории мамлакат мансуб дор, ки ман дар нигоҳдории хазина ва масрафи он нигаҳбон ва доно ҳастам».
Қуръони Карим ҳам ин корро бар ӯ айб нагирифт ва ӯро дунёпараст низ эълон накард.
Иллати ин кори ҳазрати Юсуф(а) ба хотири ин мебошад, ки ӯ молу мақомро барои ҳадафҳои маънавӣ (яъне хидмат дар роҳи Худо) мехост. Масъалаи мақому мансаб он қадар муҳим аст, ки дар як ҳолати оддӣ қабул кардани мақому мансаб аз тарафи афроди золим, ҳароми бузурге мебошад, аммо агар ҳадаф аз қабул кардани он наҷоти ҷони мусулмонон бошад, на танҳо ҳаром нест, балки ба фатвои баъзе аз уламо мустаҳаб ва ба фатвои баъзеҳо воҷиб мебошад. Касби молу сарват ҳам монанди масъалаи мақому мансаб мебошад. Яъне ба ҳадаф ва мақсади афрод вобастааст.
Ҳазрати Алӣ(к) мақсади Ислом аз зӯҳду зоҳидиро ин тавр баён мефармоянд: » ألزُّهدُ کُلُّهُ بَینَ کَلِمَتَینِ مِنَ القُرآن لِکَیلا تأسوا علی ما فاتکم و لا تفرحوا بما آتاکم»
«Маънои зӯҳд байни ду каломе аз Қуръон қарор гирифтааст: ба он чи ки аз дасти шумо рафтааст андуҳгин нашавед ва ончи ба шумо дода шуд шодмонӣ накунед».
Зӯҳд яъне аз назари рӯҳӣ ба мақоме расидан аст, ки агар тамоми дунёро аз шумо бигиранд, рӯҳатон шикаст нахӯрад ва агар тамоми дунёро ба шумо бидиҳанд, шод ва асири он нашавед. Аммо бар хилофи ин омӯзаҳои Ислом мебинем, ки зоҳидҳои мо ҳам заъфи рӯҳӣ доранд ва ҳам заъфи иқтисодӣ. Инҳо зоҳидоне ҳастанд, ки ҳамеша аз қудрати иқтисодӣ дӯрӣ мекунанд. Ва чун пулу сарват надоштанд ҳамеша дасти гадоӣ пеши дигарон дароз кардаанд. Аз ноҳияи рӯҳӣ ҳам заиф мебошанд, зеро агар рӯзе дунё ба онҳо рӯй оварад, ихтиёр аз дасташон берун рафта ва фосид мешаванд.
Зоҳидҳои мо ҳам монанди ҳамон касоне ҳастанд, ки ба имом Содиқ(а) эътироз карданд, зеро фалсафаи зӯҳди ҳазрати Алӣ(к)-ро намедонанд. Алӣ(к) марде буд, ки бештар аз ҳар кас вориди иҷтимоъ мешуд ва истеҳсоли сарват мекард. Ва тақрибан ҳамаи корҳои истеҳсолии он замон монанди зироат, тиҷорат, кандани чоҳи об, сарбозӣ ва дарахткориро анҷом медод. Аммо дар айни ҳол чизе барои худ ҷамъ намекард. Ҳатто аз ҳаққи сад дар сад шаръии худаш ҳам истифода намекард. Ва ҳозир набуд бо шиками сер бихобад, зеро дарди инсоният дошт ва мефармуд:
«لَعَلَّ بِالحِجازِ أَو الیَمامة مِن لا طَمَعَ لَهُ فِی القُرص «
» Шояд дар Ҳиҷоз ё Ямома касе бошад, ки ба қурси ноне ниёзманд аст».
Зуҳди воқеъӣ
Гуфтем, ки омузаҳои исломӣ ба таври куллӣ дар ҳар мақоме бошад, ҳаётбахш мебошанд. Мақсад аз зинда кардани тафаккури исломӣ ин аст, ки агар дар ҳар ҷое мурдагии фикрӣ ва хомӯширо мушоҳида кардем, бояд бидонем, ки он омӯзаҳо аз Ислом намебошанд.
Балки фақат ба номи таолими динӣ ба шумор меоянд. Дар ин сурат бояд тасаввури нодурусти худ ва ҷомеаро дуруст намоем. Дар идомаи баҳси зӯҳд ёдоварӣ мекунем, ки маънои зӯҳд берағбатию бемайлӣ мебошад. Албатта бояд таваҷҷӯҳ дошт, ки ҳар гуна берағбатиро зӯҳд намегӯянд. Масалан шахси беморро, ки ба ширинӣ хӯрдан рағбат надорад зоҳид намегӯянд. Балки зоҳид ба унвони як маъно ва мафҳуми ахлоқӣ ба касе гуфта мешавад, ки бар асоси табиат ва ғаризаи худ ба лаззатҳои дунёӣ ва моддӣ рағбат дорад, аммо ба хотири ҳадафи олие, (ки ҳамон охират аст) аз он лаззатҳои дунёӣ сарфи назар мекунад ва худро монанди афроди берағбат нишон медиҳад.
Акнун мехоҳем бубинем, ки аввал ба таври куллӣ, чӣ ҳадафҳое ҳаст, ки роҳи расидан ба онҳо танҳо рӯй гардондан аз лаззатҳои дунявӣ мебошад ва дуюм назари Ислом дар бораи он ҳадафҳо чист.
Ҷамъан шаш ҳадаф барои зӯҳд ва рӯй гардондан аз лаззатҳои дунявӣ ҳаст, ки дутои онҳо мавриди қабули Ислом намебошад ва дар ҳақиқат фалсафаҳои ғалати зӯҳд ба шумор мераванд. Ва чаҳор ҳадафи дигарро Ислом бо қатъият қабул кардааст, ки мо дар инҷо ба баёни шаш ҳадаф мепардозем.
1) Яке аз назарҳо дар бораи зӯҳд, (ки дар мактаби масеҳият аз маънои асосиаш хориҷ шудааст) ин аст, ки:
» الزُّهدُ تَرکُ الدُّنیا لِلتّخَلِّی لِلعِبادَةِ «
«Зӯҳд тарки дунё аст барои машғул шудан ба ибодати Худованд».
Яъне гӯё ин ки мо ду навъ кор дорем. Баъзе корҳо фақат ба дунё фоида доранд, монанди зироат кардан, тиҷорат аз пушти ризқу рӯзӣ рафтан ва ғайраҳо ва асосан ин корҳо иртиботе ба охирати инсон надорад. Дар муқобил корҳое ҳаст ба номи ибодат, ки агар зараровар набошанд, таъсири чандоне дар зиндагии дунё надорад, монанди намоз, рӯза, дуо ва риёзат.
Маънои зӯҳд ҳам ҳамин аст, ки барои расидан ба кори охират кори дунёро бояд тарк кард. Натиҷаи чунин зӯҳде ҳамон раҳбоният ва гӯшанишинӣ мебошад.
Оё Ислом ин маъно ва мафҳумро барои зӯҳд мепазирад?
Ислом ҳаргиз чунин маъноеро барои зӯҳд намепазирад. Ин сухан ниёз ба тавзеҳ надорад ва фақат ба таври мухтасар яке аз ҳадисҳои Расули Мукаррами Ислом(с)-ро баён мекунем.
[1]«قالَ رَسُولُ الله(ص): لا رهبانیة فی الاسلام «
» Гӯшагирӣ ва раҳбоният дар Ислом мавриди қабул намебошад».
Ва ҳатто Ислом бисёре аз ончиро ки масеҳият ҷузъи корҳои дунё медонад, агар ба ин шарт, ки барои Худо анҷом шуда бошад, ҷузи корҳои охират ба ҳисоб меоварад. Масалан агар шумо аз паи касби молу сарват (албатта аз роҳи ҳалол) биравед, то ин ки қудрати иқтисодии ҷомеаи худро зиёд кунед як ибодат ва кори охиратӣ ба шумор меояд. Аммо дар муқобил он даста аз корҳоеро, ки бисёре аз мактабҳо ва динҳо фақат барои охирати инсон фоидаовар медонанд, вале аз назари Ислом ин корҳо илова бар ин ки барои охирати инсон фоида дорад, барои зиндагии дунявии инсон низ фоидаовар мебошад. Мисли намоз, рӯза ва дуо ва ғайра. Ва аз тарафе ҳам, ки дин гуфтааст шаробхӯрӣ (нӯшокиҳои масткунанда) ва рибохӯрӣ (қарзи бо фоиз додан) ҳаром мебошад, инҳо ҳам барои зиндагии дунявӣ ва ҳам барои зиндагии ухравии башарият зараровар мебошанд. Аммо афсӯс, ки тасаввури бисёре аз мо дар бораи зӯҳду зоҳидӣ ҳамин шакли масеҳӣ ва нодурусти он мебошад.
2) Маъно ва мафҳуми иштибоҳе, ки аз зӯҳд кардаанд чунин мебошад, дар воқеъ мегӯянд: қаламрави дин аз қаламрави охират ҷудо намебошад, балки ҳамон корҳои дунёро чун вазифаи мо аст, бояд анҷом диҳем, аммо ҳисоби лаззатҳои дунё аз лаззатҳои охират ҷудо мебошад. Яъне ҳарчи дар инҷо хушию хушгузаронӣ кунем аз хушиҳои охирати мо кам хоҳад шуд. Пас лаззати дунёро тарк мекунем то ин ки лаззати охиратро ба даст оварем ва ҳатто баъзеҳо гуфтаанд, ки маъно ва мафҳуми ин оят ҳамин мебошад.
[2]«أَذهَبتُم طَیِّباتِکُم فِی حَیاتِکُم الدُّنیا»
«Неъматҳои покизаи худатонро дар зиндагии дунёятон сарф кардед».
Аммо мо муътақидем, ки ин мафҳум аз зӯҳд низ хато мебошад. Зеро қатъан лаззатҳои ухравӣ натиҷаи маҳрумиятҳое, ки башар ба таври қасдӣ дар худ ба вуҷуд овардааст намебошад. Балки он лаззатҳои ухравӣ натиҷаи иллатҳои дигаре мебошанд на ин ки маҳрум кардани худ аз лаззатҳои дунёӣ сабаби расидан ба лаззатҳои охират бошад. Аз тарафи дигар ҳам ҳаргиз истифода бурдан аз лаззати дунё сабаби маҳрум шудан аз лаззатҳои охират намешавад. Ҳазрати Алӣ(к) низ дар бораи баъзе аз афроди муттақӣ мефармояд, ки онон ҳам лаззати дунёро бурдаанд ва ҳам лаззати охиратро.
[3] » إِنَّ المُتَّقِینَ ذَهَبُوا بها جل الدُّنیا وَ آجَلَ الآخِرةِ سکنوا الدُّنیا بأَفضَلِ ما سُکِنَت وَ أَکَلُوها بِأَفضَلِ ما أُکِلَت»
»Ҳамоно парҳезкорон ҳам аз неъмати дунё бархӯрдор шудаанд ва ҳам аз неъмати охират дар оянда бархурдор хоҳанд буд. Дар беҳтарин хонаҳои он зиндагӣ мекунанд ва аз беҳтарин таомҳо мехӯранд«.
Албатта аз назари Ислом лаззатҳои ҳароме дар дунё ҳаст, ки инсонро аз лаззати охират маҳрум мекунад. Ин даста аз лаззатҳоро, ки Ислом ҳаром кардааст, ба хотири ин аст, ки асарҳои баде дар онҳо вуҷуд дорад. Монанди шароб хӯрдан, қиморбозӣ, ки оқибатҳои баде барои бадан ва рӯҳи инсон ва ҳамчунин ҷомеаи башарӣ дорад. Аммо ҳар лаззате, ки оқибатҳои бад ва ногувор надошта бошад ҳалол аст.
[4]» یُحِلُّ لَهُمُ الطَّیّیباتِ وَ یُحَرِّمُ عَلَیهِمُ الخَبِايِثَ «
«Барои онон чизҳои покизаро ҳалол ва чизҳои нопокро ҳаром мегардонад».
Ислом илова бар ин ки назарияи касонеро, ки мегуфтанд тарки лаззатҳои дунёӣ сабаби баҳраманд шудан аз лаззатҳои охиратӣ мебошад қабул надорад, ҳамчунин касеро, ки ба таври беҳуда лаззатҳои ҳалол ва дурусти дунявиро бар худаш ҳаром кардааст, хатокор ба ҳисоб меоварад.
[5]» قُل مَن حَرَّمَ زِینَةَ اللهِ ألَّتِی أَخرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّبات من الرِّزق «
» Бигӯ [эй Расули мо] чи касе зинатҳои Худоро, ки барои бандагони худ офаридааст, ҳаром кардааст ва аз сарфи ризқи ҳалол ва покиза манъ намудааст».
Бо вуҷуди баёноти зикршуда мо мӯътақидем, ки дар Ислом зӯҳд вуҷуд дорад. Албатта зӯҳду зоҳидӣ як дастури воҷиб намебошад, балки фазилат ва камоли инсонӣ мебошад. Яъне дар Ислом тавсия шудааст, ки инсон лаззатпараст набошад. Агар касе худро дар лаззатҳои ҳалоли дунё ғарқ кунад, кори ҳароме накардааст, аммо агар он корро анҷом надиҳад, дар воқеъ як кори ахлоқии бузурге кардааст. Ба ҳар ҳол Ислом барои чанд ҳадаф, зӯҳд ва чашпушӣ аз лаззатҳои ҳалоли дунявиро қабул ва таъйид кардааст. Фалсафаҳои дурусти зӯҳд дар тафаккури исломӣ иборат аст аз: исор (аз худ гузаштан), ҳамдардӣ, озодагӣ ва дарки лаззатҳои маънавӣ. Дар инҷо ба тавзеҳи ҳар як аз онҳо мепардозем.
Зӯҳд барои исоргарӣ
Инсон гоҳе дар шароите қарор мегирад, ки инсонҳои дигар монанди ӯ ё бештар аз ӯ ба бархе аз неъматҳо эҳтиёҷ доранд. Дар инҷо инсон лаззатеро, ки барои худаш ҳалол ва ҷоиз аст, ба шахси дигаре медиҳад. На ин ки нахӯрад ва дур бирезад то дар охират ивазашро ба ӯ бидиҳанд, балки шахси зоҳид сахтӣ мекашад то дигарон дар осоиш бошанд. Ин яке аз боарзиштарин ва олитарин шаън ва хусусиёти инсонӣ мебошад. Ин зӯҳди Аҳли Байти Паёмбар(с) аст, ки намехӯранд то дигаронро бихӯронанд.
[6]«و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا إنما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزائا ولا شکورا»
«Ва ба хотири дӯстии ӯ (Худо) мискин ва ятим ва асирро хӯрок медиҳанд (ва мегӯянд) мо шуморо ба хотири Худо итъом мекунем ва ҳеҷ подош ва сипосе аз шумо намехоҳем».
Теъдоди зиёде аз муфассирони мактаби Аҳли байт(а) ва аҳли суннат мегӯянд: Ин оят дар ҳаққи Аҳли байти Паёмбар (яъне Алӣ(к), Фотима(а), Ҳасану Ҳусайн(а) нозил шудааст. Қуръони Карим дар васфи чунин зоҳидоне сухани бисёр дорад.
[7] » و یؤثرون علی أنفسهم و لو کان بهم خصاصة «
» Ҳарчанд худашон (ба он) эҳтиёҷи зиёде доранд, онҳо (дигарон)-ро бар худ муқаддам медоранд».
Кадом ақлу диле аст, ки чунин зӯҳду зоҳидиро қабул намекунад? Агар ҳар дине чунин зӯҳдеро тавсия накунад дар ҳақиқат дин нест.
2) Ҳамдардӣ
Гуфтем, ки гоҳе инсон қодир аст, ки ҳоҷати дигаронро агарчӣ бо сахтӣ ва машаққат биафтад худаш бароварда кунад. Вале гоҳе чунин кор ба ҷое мерасад, ки бо фидокорӣ ҳам намешавад коре кард. Яъне ҷомеа он қадар мушкилот дорад, ки намешавад бо фидокорӣ онҳоро аз назари молӣ таъмин кард. Дар инҷо фақат як кор аз шахси мӯъмин сохтааст. Яъне ҳоло, ки қодир нест кӯмаки молӣ ба ҷомеа кунад, фақат метавонад бо ҳамдардӣ ба онҳо кӯмаки маънавӣ кунад.
Ҳазрати Алӣ(к) аввалин зоҳиди ҷаҳон баъд аз Паёмбари Акрам(с) ин ҳамдардиро вазифаи пешвоёни уммати исломӣ медонад. Зеро чашми интизори заифон ба пешвоён мебошад. Ва он ҳазрат мефармояд: Ман намехӯрам то ин ки ба фақирон бигӯям: Агар шумо надоред, ки бихӯред ман ҳам, ки дорам намехӯрам.
«قالَ علی (ع): إِنَّ اللهَ جَعَلَنِیَ إِماماً لِخَلقِهِ فَفَرَضَ عَلَیَّ التَّقدِیرَفی نَفسِیَ مطعَمِی وَ مَشرَبِی وَ مَلبَسِی کَضُعَفاء النّاسِ کَی یَقتَرِیَ الفَقِیرُ بِفَقرِی وَ لا یَطغِیَ الغَنِیُّ غِناةَ[8]«
«Ҳамоно Худованд маро имоми халқи худаш қарор дод пас бар ман воҷиб кард, ки хӯрданӣ, нушиданӣ ва либосам монанди заифон ва фақирон бошад то фақир ба фақри ман иқтидо кунад (ва дилам ором гирад) ва то ғанӣ (сарватманд) саркашӣ накунад.
Ба ин тартиб фақир оромиши фикрӣ пайдо мекунад ва ғанӣ (сарватманд) ҳам маро мебинад, ки аз назари молӣ ҳамрутбаи сарватмандон ҳастам, сарваташ ӯро саркаш нахоҳад кард».
Албатта бояд ба як нукта таваҷҷӯҳ дошт, ки зӯҳд бояд муносиб ба мавқеияти замона бошад. Яъне дар як замон инсон вазифадор аст, ки ба таври сода ва зоҳидона зиндагӣ кунад ва дар ҷои дигар набояд чунин зиндагӣ кунад. Ба хотири ҳамин аст, ки мо мебинем зиндагии пешвоёни уммат аз назари содазистӣ бо ҳамдигар фарқ доранд. Имом Содиқ(а) низ ошкоро ин матлабро баён мефармояд. Ба касе, ки ба он ҳазрат ба хотири пушидани либосҳои қиматбаҳо мухолифат мекунад, ин ҷавобро медиҳад: «Аз назари Ислом пушидани либоси қиматбаҳо гуноҳ намебошад. Худованд неъматҳоро халқ кардааст, ки аз онҳо баҳра бибарем. Вале гоҳе шароит инро талаб мекунад, ки ба хотири як ҳадафи хос ва муҳим аз онҳо рӯй баргардонем. Яке аз он ҳадафҳои муҳим ин аст, ки мумкин аст дар як замон шароити зиндагии умумии мардум сахт бошад. Дар чунин вақт бо ин ки шароити зиндагии мо хуб ва беҳтар бошад, набояд сатҳи зиндагиамонро боло бибарем, балки бояд бо мардум дар як сатҳ зиндагӣ кунем, зеро агар чунин накунем, бар хилофи ҳамдилӣ ва ҳамдардӣ бо мусулмонон рафтор кардаем. Аммо гоҳе вазъияти умумии мардум хуб мебошад. Дар инҷо ҳеҷ айбе надорад, ки мо ҳам либоси хуб бипӯшем. Паёмбари Акрам(с) ва Алӣ(к) дар шароите зиндагӣ мекарданд, ки мардуми он замон аз назари молӣ вазияъти хубе надоштанд. Вале имрӯз вазъияти мардум хеле беҳтар шудааст. Агар Паёмбари Акрам(с) ҳам имрӯз ҳозир буданд, монанди ман зиндагӣ мекарданд».
Озодӣ ва озодагӣ
Қуръони Карим лаззатҳои дунёиро ҳаром накардааст. Аммо сухан дар ин аст, ки баъзе аз инсонҳо мехоҳанд озодона зиндагӣ кунанд ва талошу кӯшиш доранд то ҷое, ки имкон дорад занҷири вобастагиҳо (доштани сарвати дунёӣ ва ҳамеша дар фикри он будан)-ро аз дасту пои худ бикушоянд.
Албатта як даста аз эҳтиёҷҳое ҳаст, ки наметавонем онҳоро надошта бошем. Монанди ғизо, либос ва дигар чизҳое, ки дар зиндагии мо лозим ва зарурӣ мебошад. Аммо як даста аз чизҳое ҳаст, ки башар аз худаш ба вуҷуд овардааст, на ин ки аз аввал дар зиндагии ӯ лозим ва зарурӣ бошад. Дар чунин ҳолате инсон ба он хосиятҳое, ки худаш дар нафсаш ба вуҷуд оварда буд, озодиашро аз худаш хоҳад гирифт. Монанди баъзе аз инсонҳо, ки худашонро ба чизҳое одат додаанд, ки ҳеҷ фоидае барояшон надорад. Мисли кашидани сигор, хӯрдани зиёд, хобидан дар ҷои нарм, сухан гуфтани зиёд ва ғайра. Инсон ҳар чи бештар ба ин ашёи дунёӣ ва ғайри зарурӣ худашро одат диҳад, бештар вобаста ва асири онҳо мешавад ва дигар наметавонад аз онҳо ҷудо зиндагӣ кунад. Пас дар натиҷа озодии камтаре хоҳад дошт. Аммо инсонҳое ҳастанд, бо ин ки лаззатҳои дунёиро бар худашон ҳаром накардаанд, мехоҳанд ба таври сода зиндагӣ кунанд то вобаста ва асири он чизҳое, ки ҳеҷ зарурате дар зиндагиашон надорад, нашаванд. Мехоҳанд дар дунё сабукбор ва сабукбол ҳаракат кунанд. Ба қавли шоир:
Дар шатти ҳодисот бурун ой аз либос,
К-аввалбараҳнагист, ки шарти шиновар аст.
Касе, ки мехоҳад дар дарёи ҷомеа ва ҳалли мушкилоти он дохил шавад, аввал бояд бараҳна шавад. Яъне худашро аз он худхоҳиҳои зиёд холӣ кунад то дар ин дарёи пурталотуми ҷомеа ғарқ нашавад. Ба ҳамин хотир мебинем паёмбарони илоҳӣ ва раҳбарони ҷомеаи башарият ҳамеша сода зиндагӣ мекарданд. Зеро зиндагии пур аз дороӣ ва вобаста шудан дар он, бо раҳбарии сабукболона созгорӣ надорад. Аввалин чизе, ки дар таърихи зиндагии Паёмбари Ислом(с) мехонем ин аст, ки он ҳазрат дар зиндагиаш харҷи камтар доштанд ва ҳеҷ гуна сарвате ҷамъ намекарданд. Паёмбарони дигар(а) ҳам чунин будаанд. Ҳазрати Алӣ(к) дар васфи ҳазрати Исо(а) мефармоянд:
[10] «دابَّتُهُ رِجالهُ وَ سِراجُهُ بِاللَّیل القَمَر»
» Маркабаш пойҳояш буд ва шабонгоҳ чароғаш моҳ буд».
Раҳбари Ҳиндустон Гандӣ ҳам, ки мехоҳад ҷомеаи худашро аз чанголи истеъморгарон наҷот диҳад, комилан зоҳидона зиндагӣ мекунад ва ба миллаташ ҳам мегӯяд: Агар мехоҳед аз юғи истеъморгарон озод шавед, бояд дар марҳалаи аввал аз қайдҳои (вобастагиҳои) худатон озод шавед ва содазистиро пеша кунед.
4) Дарки лаззатҳои маънавӣ
Иллати дигари зоҳид будан ин аст, ки агар инсон дар лаззатҳои дунёӣ (ҳатто лаззатҳои ҳалол) ғарқ шавад, дар ҳамин дунё аз лаззатҳои маънавӣ маҳрум хоҳад шуд. Барои касоне монанди сабркунандагон, ростгӯён ва тавбакунандагон дар субҳгоҳон, намози шаб як лаззат ва шириние дорад, ки ҳеҷ вақт ва ҳатто барои як лаҳза ҳам одами айёш он лаззати маънавиро дарк намекунад.
Барои мисол, агар мо аз аввали шаб даври ҳам биншинем ва ниме аз шабро бо гуфтан ва хандидан ва хӯрдан (агарчи ҳамаи инҳо аз роҳи ҳалол бошад) бигузаронем, оё тавфиқе пайдо мекунем, ки ду соат монда ба тулӯи офтоб бедор шавем то ин ки аз умқи рӯҳ ба ниёиши Худованд бипардозем? Ҷавоб равшан аст, ки дар чунин ҳолате ҳаргиз наметавонем Худовандро аз умқи рӯҳамон бипарастем.
Пас агар инсон бихоҳад лаззатҳои маънавӣ ва илоҳиро дарк кунад, бояд лаззатҳои дунёиро (ҳатто аз роҳи ҳалол бошад) камтар истифода кунад. Зеро касоне, ки ин гуна тавфиқи дарки лаззатҳои маънавӣ ва илоҳӣ доштанд, ҳаргиз ба лаззатҳои дунёие, ки мо ба онҳо дил бастаем таваҷҷӯҳе намекарданд. Ба таъбири Абӯалӣ Сино риёзат ва зӯҳди як ориф иборат аст аз варзиш додан ва омода кардани қувваи ваҳм, хаёл ва ҳис. Барои ин ки вақте инсон мехоҳад оинаи рӯҳи худро дар баробари малакути аъло бингарад, бояд онҳо (яъне ҳамон қувваи ваҳм, хаёл ва ҳис) дар муқобили рӯҳи инсон ба сурати монеъ ва парда набошад, дар натиҷа оинаи рӯҳи инсон метавонад рӯ ба тарафи Худо биистад то сифатҳои илоҳӣ дар ӯ намоён шавад.
Акнун бояд пурсид, ки оё зоҳид будан бо ин ҳадафҳо ва хусусиятҳое, ки аён шуд як зӯҳди мурда ва бефоида ба назар мерасад ё зинда?
Он касе, ки зуҳд меварзад ба хотири ин аст, ки мехоҳад аз худгузаштагӣ ва фидокорӣ намояд то битавонад бо бечорагон ва бенавоён ҳамдардии худро баён кунад. Инсони зоҳид мехоҳад дар ҷомеа сабукбор ва озод буда ва озодона бо худои худаш ба розу ниёз бархезад. Оё чунин зӯҳдро метавон як зӯҳди мурда ба ҳисоб овард? Дар ҳақиқат ин гуна зӯҳд сабаби ҳаёт ва зиндагии башар хоҳад шуд.
Зӯҳди Алӣ ибни Абӯтолиб(к) ва дигар пешвоёни уммат ҳам бар ҳамин асос будааст. Ҳазрати Алӣ(к) дар айни зоҳид будан раҳбари ҷомеаи худ ҳам буд. Пас ин зоҳидҳоеро, ки мо мебинем асоси зӯҳдашон бар ин аст, ки бо касе сухан нагӯянд ё бо касе коре надошта бошанд, зӯҳдашон як зӯҳди мурда ва бефоида мебошад ва зӯҳди исломӣ нест ва Ислом аз чунин зӯҳдҳо ва зоҳидҳо безор аст.
Устод Муртазо Мутаҳҳарӣ
[1] . Даоим-ул-ислом, ҷ 2, саҳ. 193.
[2] . Сураи Аҳқоф, ояти 20.
[3] . Наҳҷ-ул-балоға, номаи 27.
[4] . Сураи Аъроф, ояти 157.
[5] . Сураи Аъроф, ряти 32.
[6] . Сураи Нисо, ояти 32.
[7] . Сураи Ҳашр, ояти 9.
[8] .Биҳор-ул-анвор, ҷ 40, саҳ.336.
[10] . Наҳҷ-ул-балоға, хутбаи 160.